عناصر شکل‌دهنده‌ انقلاب اسلامی

در قسمت چهارم این نوشته، علل و عوامل پیروزی انقلاب اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری را بررسی کردیم. در آخرین قسمت، عوامل و عناصر دیگری را در این رویداد تاریخی به بحث می‌نهیم.

1. حضور و مشارکت مردم

رهبر معظم انقلاب حضور و مشارکت همگانی مردم در انقلاب و حرکت در پشت سر امام و پیروی از منویات و تعالیم ایشان را علت اصلی موفقیت انقلاب اسلامی می‌دانند. ایشان ریشه‌ی این مشارکت و حضور مردمی و حرکت در پشت سر رهبری دینی را ناشی از ایمان، عواطف و عقاید دینی و اسلامی می‌دانند و می‌فرمایند: «اگر انقلاب متکى به اعتقاد دینى و ایمان اسلامى نبود، نمى‌توانست پیروز شود. ایمان یکایک مردم بود که توانست این حرکت را به ‌وجود آورد و استمرار بخشد.»[1]

رهبر معظم انقلاب معتقدند آگاهی دشمن از این موضوع و کارکردهای ایمان دینی است که باعث شده عمده‌ی دشمنی‌ها و تبلیغات دشمنان انقلاب معطوف به ایمان مردم و ایجاد تردید و سستی در آن شود.[2]

ایشان مشارکت و حضور ناشی از ایمان مردم را سبب جلب نصرت الهی و پیروزی انقلاب معرفی می‌کنند[3] و در تشریح رابطه‌ی طولی و نه عرضی نصرت الهی و ایمان مردم با یکدیگر می‌گویند: «البته آن دو عامل، در عرض یکدیگر نیستند، بلکه در طول هم هستند؛ یعنى اگر تکیه‌گاه ما خدا و کمک الهى بود، دل‌هاى مردم هم متوجه پروردگار خواهد شد.»[4]

2. پیشگامی و حضور علمای دین و روحانیت در انقلاب

رهبر معظم انقلاب، حضور، پیشگامى و هوشیارى روحانیت در جریان انقلاب اسلامی را یکى از مهم‌ترین علل و عوامل تعیین‌کننده در پیروزى می‌دانند و می‌گویند: «اگر روحانیون کشور ما در میدان نبودند و پرچم انقلاب به دوش آن‌ها نبود، این پیروزى به ‌دست نمى‌آمد.»[5]

ایشان در تبیین نقش تاریخی روحانیت در انقلاب و پیروزی آن می‌فرمایند:

«روحانیت، عنصر اصلى در مبارزات پانزده‌ساله‌ی‌ منتهى به پیروزى انقلاب و سپس در تشکیل نظام مقدس اسلامى و برافراشتن پرچم اسلام در جهان و در مقاومت پرشور ملت ایران در برابر تهاجم‌هاى گوناگون دشمنان و پیش از این‌ها و در طول قرن‌هاى متمادى، عامل اصلى حفظ معارف اسلامى و ایمان عمیق و صادقانه‌ی‌ ملت ایران به مکتب حیات‌بخش اسلام و رشد تفکرات دینى در همه‌جا بوده است.»[6]

3. اقبال مردم به مساجد

رهبر معظم انقلاب اسلامی یکی از علل و عوامل پیروزی انقلاب اسلامی را اقبال مردم به مساجد می‌دانند که باعث روشنگری و آگاهی مردم شد و آنان را در جهت اهداف انقلاب بسیج نمود. ایشان در این‌باره می‌فرمایند: «یکى از علل پیروزى این انقلاب مبارک در ایران اسلامى (و یا لااقل سهولت این پیروزى)، این بود که مردم به مساجد اقبال پیدا کردند. جوانان مساجد را پر کردند و علماى اعلام مساجد را به‌عنوان مرکزى براى تعلیم، تربیت، روشنگرى افکار و اذهان، مورد استفاده قرار دادند و مسجد، مرکزى براى حرکت، آگاهى، نهضت و افشاى اسرار زمامداران فاسد و خودفروخته‌‌ی رژیم طاغوت شد.»[7]

4. معنویت، تقوا و ارتباط با خدا

یکی دیگر از مهم‌ترین علل پیروزی انقلاب اسلامی در بیانات رهبر معظم انقلاب، معنویت، تقوا، ارتباط با خدا و تکلیف‌گرایی موجود در بین انقلابیون، به‌ویژه در رهبری انقلاب است. رهبر معظم انقلاب در این زمینه معتقدند: «اگر امام (ره) آن عوامل اصلى معنویت، ارتباط با خدا، کار براى رضاى او، تقوا و انجام تکلیف را نمى‌داشت، نه انقلاب به پیروزى مى‌رسید، نه شما مردم این‌گونه عاشقش مى‌شدید، نه مى‌توانست این طوفان را در دنیا به وجود آورد و نه قادر بود در مقابل تهدید و ارعاب دشمن، مثل کوه بایستد.»[8]

5. اخلاص

نیت الهی و کار برای خدا و دوری از خواسته‌های دنیاطلبانه و هوای نفس در میان مردم مؤمن و انقلابی و به‌طور خاص و ویژه در رهبری انقلاب اسلامی، از جمله مهم‌ترین عوامل پیروزی انقلاب است. رهبر معظم انقلاب در این‌باره می‌گویند:

«اگر خود او [امام] این نیت خالص را نمى‌داشت، انقلاب به اینجا نمى‌رسید و اگر این امت مسلمان و مؤمن و خداجوى و امام‌دوست و مرید آن رهبر عظیم‌الشأن و عالى‌مقام و شایسته، در کارهایشان قصد خدا نمى‌داشتند و نیت‌هاى دنیاطلبانه و هواهاى نفسانى و اغراض فردى و گروهى و غیره بر اعمال و رفتارشان حاکم مى‌بود، این انقلاب به اینجا نمى‌رسید.»[9]

6. عشق به امام حسین (ع) و تأسی به قیام عاشورا

قیام خونین و حماسی امام حسین (ع) در برابر ظلم و طاغوت و آموزه‌ها و درس‌های الهام‌بخش این قیام الهی و انسان‌ساز و استفاده‌‌ی هوشمندانه و خردمندانه‌ی امام راحل از روضه و عزاداری اباعبدالله (ع) در ماه‌های محرم و صفر، نقش تعیین‌کننده و غیر‌قابل‌انکاری در پیروزی انقلاب اسلامی داشت.

رهبر معظم انقلاب در بیانی موجز و شیوا در این‌باره می‌فرمایند: «ما امروز، به برکت آن نهضت و حفظ فرهنگ و روحیه‌‌‌ی آن نهضت، در جامعه‌ی‌ خودمان این نظام را به ‌وجود آورده‌ایم. اگر در جامعه‌‌ی ما، عشق به امام حسین (ع) و یاد او و ذکر مصایب و حوادث عاشورا معمول و رایج نبود، معلوم نبود که نهضت با این فاصله‌ی‌ زمانى و با این کیفیتى که پیروز شد، به پیروزى مى‌رسید.»[10]

7. وحدت

بنیانگذار و معمار کبیر انقلاب اسلامی، در طول حیات مبارک خود و در ضمن دیدارها و مناسبت‌های مختلف و به‌طور مشخص‌تر، در وصیت‌نامه سیاسی الهی خود، از وحدت کلمه و وحدت صفوف ملت ایران به‌عنوان رمز پیروزى انقلاب یاد کرده و توجه همگان را به این عامل پیروزی‌آفرین و پرهیز از هرگونه اقدامی که موجب خلل در وحدت میان مردم، میان مردم و مسئولان و میان مسئولان با یکدیگر شود، جلب می‌نمایند.[11]

رهبر معظم انقلاب با اشاره به این فراز از وصیت‌نامه‌ی امام و با تأیید تأثیر این عامل در پیروزی انقلاب می‌فرمایند: «جمله‌اى در وصیت‌نامه‌ی امام عزیزمان هست که هرگز نباید آن را فراموش کنیم. ایشان فرمودند: آن عاملى که انقلاب را به پیروزى رساند، همان عامل، انقلاب را تداوم خواهد داد. یعنى اتکال به خدا و ایمان مردم به اسلام و تصمیم قاطع بر انجام وظیفه‌ى الهى و اسلامى و وحدت کلمه، رمز پیروزى و تداوم انقلاب است.»[12]

8. ایثار و ازخودگذشتگی

یکی دیگر از عوامل پیروزی انقلاب اسلامی، ایثار و ازخودگذشتگی ناشی از اخلاص رهبری نهضت و مردم در جهت تحقق اهداف و خواسته‌های اسلامی‌شان بود که این ایثار برخاسته از اخلاص، براساس سنت‌ها و قوانین الهی حاکم بر جهان هستی، سبب جلب نصرت و رحمت الهی و پیروزی انقلاب اسلامی شد.

رهبر معظم انقلاب در توضیح این عامل پیروزی می‌گویند: «اگر شما مردم، اخلاص و ایثار نداشتید و فداکارى نشان نداده بودید، خدا این‌گونه از شما حمایت نمى‌کرد... وقتى ملتى خودش را در خدمت خدا و اهداف الهى مى‌گذارد، خدا هم تمام نیروهاى عالم طبیعت را در خدمت آن ملت قرار مى‌دهد و لطف خودش را شامل حال آن‌ها مى‌کند.»[13]

9. تلاش و مجاهدت

از جمله علل و عوامل پیروزی انقلاب اسلامی، مجاهدت و تلاش در راه اهداف مقدس انقلاب اسلامی بود. این تلاش و مجاهدت از سوی امام، آغاز و از سوی یاران ایشان و مردم دنبال شد. این مجاهدت، از آنجا که همراه با اخلاص و استقامت بود، در مجرای قوانین و سنت‌های الهی قرار گرفت و نصرت خداوندی را شامل حال انقلاب کرد و آن را به پیروزی رساند.

مقام معظم رهبری که خود نقشی بی‌بدیل در این مجاهدت داشته‌اند، در این‌باره می‌فرمایند: «براى پیروزى و موفقیت، مؤمن بودن و نماز و روزه به‌جا آوردن کافى نیست، مجاهدت لازم است. در سایه‌ی‌ مجاهدت است که یک ملت مى‌تواند خودش را، هویتش را، ناموسش را، افتخاراتش را، تاریخش را، فرهنگش را و استقلال و آزادى‌اش را حفظ کند.»[14]

ایشان در جایی دیگر، پیروزی‌های ملت ایران در انقلاب را پاداش الهى به مجاهدت‌هاى آن‌ها معرفی می‌کنند که در چارچوب قاعده‌ی الهی «والّذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سبلنا و انّ الله لمع‌المحسنین»[15] محقق شده است.[16]

10. صبر و استقامت و تکیه به خدا

هیچ آرزوى بزرگى جز در سایه‌‌ی صبر، استقامت، جدیت، توجه و توکل به خدا و وارستگى و پاکى از آلودگی‌هاى دست‌وپاگیر، قابل دسترسى نیست.[17] انقلاب اسلامی ایران هم از این قاعده مستثنا نیست. از این روست که رهبر معظم انقلاب یکی از علل و عوامل پیروزی انقلاب را صبر و استقامت امام و امت می‌دانند.

ایشان در این‌باره می‌فرمایند: «یقیناً امام با همان روحیه و روشى حرکت مى‌کرد که پیامبران الهى حرکت مى‌کردند. راه و هدف او هم براساس راه و هدف پیامبران بود. آن‌ها در پیمودن راه دشوار خود، عواملى را ملاحظه مى‌کردند. قال موسى لقومه استعینوا باللَه واصبروا انّ الارض لله یورثها من یشاء من عباده والعاقبه للمتّقین.[18] اول، صبر و استقامت و دوم، استعانت به خدا و تکیه به او. این دو عامل حتماً لازم است و اگر نباشد، راه طى نخواهد شد.»[19]

علل و عوامل بقا و استمرار انقلاب اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری همچون امام خمینی (ره)، عوامل بقا و استمرار انقلاب را همان علل و عوامل شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی می‌دانند.

معظم‌له در این‌باره می‌فرمایند: «معروف است که بقاى هر چیز، با همان عواملى تأمین مى‌شود که حدوث آن شى‌ء با آن عوامل تأمین شده است. فى‌الجمله این حرف، حرف درستى است؛ یعنى اگر مثلاً براى تداوم و بقاى انقلاب اسلامى ایران، دنبال عاملى مى‌گردیم، باید نگاه کنیم و ببینیم شروع و حدوث این انقلاب، با چه عواملى شد. اگر آن عوامل را در جامعه تأمین کنیم، انقلاب تداوم پیدا مى‌کند. یک حرکت که با عامل خاصى و با یک قدرت آغاز شده است، ادامه‌ی‌ آن حرکت هم با همان عامل خاص است.»[20]

با توجه به این اصل، ایشان مهم‌ترین و اصلی‌ترین علت و عامل بقا و استمرار انقلاب را در جریان بودن روح دینی و ایمان اسلامی در میان مردم و مسئولان و توجه به خدا، انجام تکلیف الهى و قیام‌ لله می‌دانند و تأکید می‌کنند: «اگر روح دینى باشد، این عوامل به‌صورت فراگیر در میان همه‌ی‌ اقشار مردم، آن هم به‌صورت عمیق، به وجود مى‌آید. لذا این انقلاب تمام‌شدنى نبود و نیست. اگر عامل دینى نباشد، چند صباحى حرکتى مى‌شود، عده‌اى معین و قشر مشخصى، کارى مى‌کنند، بعد هم خسته مى‌شوند. عده‌اى به دنیاى خود مى‌رسند، عده‌اى هم به حکومت و مقام مى‌رسند، عده‌اى با قدرتمندان سازش مى‌کنند، عده‌اى مى‌ترسند، عده‌اى به زندگى راحت خو مى‌گیرند و عده‌اى مأیوس مى‌شوند و قضیه تمام مى‌شود و از بین مى‌رود! کمااینکه در بسیارى از نهضت‌هاى دنیا، چون اسم خدا، یاد خدا و روح تعبد و اخلاص نبود، چون یک رهبر الهى و معنوى مثل آن بزرگوار، آن انسان بزرگ، امام راحل عظیم‌الشأن، در میان آن‌ها نبود، حتى استعدادهاى معمولى هم براى حرکت در مبارزه‌ى با فساد و استبداد و بدبختی‌هاى دیگر یک ملت، شکوفا نشد.»[21]

پی‌نوشت‌ها:

[1]. بیانات در دیدار علما، طلاب و اقشار مختلف مردم شهر مقدس قم به مناسبت سالروز 19 دى‌ماه، 19 دی 1375.

[2]. سخنرانى در مراسم بیعت اقشار مختلف مردم استان کرمانشاه و شهرهاى رشت، اراک، سربند، فردوس، طبس، خوانسار، بیدخت، گناباد و جویبار، 14 تیر 1368.

[3]. همان.

[4]. سخنرانى در مراسم بیعت اصناف مشهد و تعاونی‌هاى شهرى خراسان، مسئولان بنیاد پانزده خرداد و نهضت سوادآموزى و تعدادى از کارکنان و مسئولان وزارت نیرو و سازمان‌هاى تابعه، 8 تیر 1368.

[5]. سخنرانى در دیدار با جمع کثیرى از علما، مدرسان، فضلا و طلاب حوزه‌ى علمیه‌ى قم و مدارس علمیه‌ى تهران، 2 اسفند 1368.

[6]. پیام به مناسبت اولین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى (ره)، 10 خرداد 1369.

[7]. بیانات در دیدار علما، طلاب و اقشار مختلف مردم شهر مقدس قم به مناسبت سالروز 19 دى‌ماه، 19 دی 1375.

[8]. سخنرانى در مراسم بیعت فرماندهان و اعضاى کمیته‌هاى انقلاب اسلامى، 18 خرداد 1368.

[9]. سخنرانى در دیدار با گروهى از آزادگان، جمعى از خانواده‌هاى معظم شهدا و جانبازان، مسئولان اجرایى و نمایندگان مجلس شوراى اسلامى و ائمه‌ى جمعه‌ى استان‌هاى کرمانشاه، یزد و چهارمحال و بختیارى و گروهى از مردم شهرهاى گرگان، گنبد، محلات، کتوند، شوشتر، سپیدان، تهران، شیراز و جهرم، 2 آبان 1369.

[10]. سخنرانى در دیدار با اعضاى جامعه‌ى روحانیت مبارز و مجمع روحانیون مبارز تهران، علما و ائمه‌ى جماعت و جامعه‌ى وعاظ تهران و اعضاى شوراى هماهنگى سازمان تبلیغات اسلامى در آستانه‌ى ماه محرم، 11 مرداد 1368.

[11]. سید روح‌الله موسوی خمینی‏، وصیت‌نامه‌‌ی سیاسی الهی حضرت امام خمینی (ره)، قم، مؤسسه‌ی فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان، 1387، بند الف، ص 5.

[12]. سخنرانى در مراسم بیعت روحانیون، مسئولان و مردم استان خوزستان و روحانیون، مسئولان و اقشار مختلف مردم گلپایگان، دشتستان، شبستر و خامنه، 21 تیر 1368.

[13]. سخنرانى در مراسم بیعت جمع کثیرى از اقشار مختلف مردم شهرهاى قم، رفسنجان و کهنوج، 19 تیر 1368.

[14]. بیانات در دیدار خانواده‌هاى شهداى کرمان، 12 اردیبهشت 1384.

[15]. سوره‌یعنکبوت، آیه‌ی 69.

[16]. سخنرانى در مراسم بیعت هزاران نفر از نمایندگان کارگران سراسر کشور، 5 تیر 1368.

[17]. بیانات در دیدار پرسنل نیروى هوایى، در دانشگاه هوایى شهید ستارى، 19 بهمن 1378.

[18]. سوره‌ی أعراف، آیه‌ی 128.

[19]. سخنرانى در مراسم بیعت امام جمعه و اقشار مختلف مردم قزوین، خواهران حوزه‌ى علمیه‌ى اصفهان، راهپیمایان ورامین، جمعى از رزمندگان نوشهر و دانشجویان سازمان جوانان امامیه‌ى پاکستان، 31 خرداد 1368.

[20]. بیانات در دیدار علما، طلاب و اقشار مختلف مردم شهر مقدس قم به مناسبت سالروز 19 دى‌ماه، 19 دی 1375.

[21] بیانات در دیدار علما، طلاب و اقشار مختلف مردم شهر مقدس قم به مناسبت سالروز 19 دى ماه 19/10/1375

منبع: برهان